زهره : رازی سر به مهر

سیارۀ ناهید: یک قدم تا جهنم
آموزش نجوم و اختر فیزیک سیارات فرا خورشیدی مطالب علمی نجوم
تحریریه‌ی بیگ بنگ ۱۲ خرداد ۱۳۹۴
بیگ بنگ: ناهید(Venus) دومین سیاره منظومه شمسی و بعد از خورشید و ماه، درخشان‌ترین جرم آسمان است. اما این سیاره روشن، پشت ظاهر زیبا و فریبنده‌اش شرایط محیطی بسیار سخت و طاقت‌ فرسایی دارد؛ سطحی خشک به رنگ قرمز ـ نارنجی و گرمایی فوق‌العاده سوزان که برای ذوب مس کافی است. آنجا یک جهنم واقعی است.
ایجاد پایگاهی قابل سکونت در آن شاهکاری است که بسیار فراتر از توان فناور امروزی بشر است، اما اگر واقعا می توانستیم در ناهید زندگی کنیم، شرایط زندگی در آنجا چگونه می بود؟
سیاره ای هم اندازه زمین
داشتن اندازه و ساختار آن مشابه زمین موجب شده تا از ناهید به عنوان خواهر دوقلوی زمین یاد کنند. بنابراین جای شگفتی ندارد که سازمان های فضایی دنیا مانند ناسا، سازمان فضایی روسیه (در ادامه برنامه فضایی شوروی سابق)، آژانس فضایی اروپا و دیگر کشورها، فضاپیماهای متعددی را برای بررسی ناهید فرستاده اند؛ از سال ۱۹۶۰ تاکنون بیش از ۴۰ مأموریت به قصد مطالعه این سیاره عازم فضا شده اند.
بررسی های مداری ناهید
اوایل دهه ۱۹۹۰، ماهواره «ماژلان» که متعلق به ناسا بود، از علائم راداری برای نقشه برداری از ۹۸ درصد سیاره ناهید استفاده کرد. سطح ناهید را به دلیل پوشش ضخیم ابرهایش نمی توانیم به ـ طور مستقیم ببینیم. در واقع آنچه از ناهید دیده می شود بیرونی ترین لایه های جو آن است که از دید ناظران زمینی به رنگ سفید یا زرد روشن است. جو ناهید برخلاف مشتری و زحل کمربند یا طوفان چشمگیری که توجه ناظران زمینی را جلب کند ندارد. سطح ناهید تا قبل از ایجاد و توسعه ابزارهای راداری ناشناخته باقی مانده بود.
بعدها مشخص شد سطح آن برخلاف مریخ و ماه و عطارد که پر از دهانه ها و عوارض برخوردی اند، تقریبا صاف و هموار است. در آغاز پیدایش منظومه شمسی که بمباران شدیدی از ذرات و توده های سنگی سرگردان سیارات را هدف قرار داده بود، جو متراکم ناهید نقش سپر محافظتی مقاومی را بازی می کرد. هاکان اِسوِدهِم (HakanScedhem) دانشمند پروژه ونوس اکسپرس (Venus Express) درباره روند کاوش سیاره ناهید می گوید: «ناهید پس از سال های دهه ۹۰ میلادی و تا حوالی سال ۲۰۰۵ به دست فراموشی سپرده شد تا این که در این سال سازمان فضایی اروپا فضاپیمای ونوس اکسپرس را برای مطالعه و بررسی جو این سیاره پرتاب کرد.»
سطح عجیب ناهید
سطح ناهید به کلی با سطح سیارات دیگر منظومه شمسی متفاوت است. تصاویر راداری ماهواره ماژلان نشان داد ناهید با قله ها، دهانه های آتشفشانی خاموش، هزاران آتشفشان فعال که برخی از آنها از آتشفشان های زمین نیز بلندترند، مجراها و کانال های گدازه ای طولانی (گاه تا ۵۰۰۰ کیلومتر)، ساختارهای حلقه ای شکل که با نام تاج شناخته می شوند و ساختارهایی با شکل های عجیب (که tesserae نام دارند) پوشیده شده است.
گفته می شود فعالیت آتشفشانی در سال های آغازین شکل گیری ناهید و تا مدت ها پس از آن به قدری زیاد بود که گدازه های حاصل از آن سطح سیاره را چندین مرتبه بازسازی کرده و اندک نشانه های ناشی از برخوردها را نیز از بین برده است. به این ترتیب بیشتر سطح ناهید را صفحات ساخته شده از گدازه های آتشفشانی تشکیل داده است. دو ناحیه عظیم یا قاره در ناهید قابل شناسایی است؛ قاره Ishtar terra در مناطق شمالی سیاره واقع است و سطحی در حدود استرالیا را می پوشاند، در حالی که Aphrodite terra مساحتی مشابه قاره آفریقا دارد و از استوا تا قطب جنوب ناهید کشیده شده است. البته این قاره ها با قاره های زمین تفاوت دارند؛ آنها از صفحات تکتونیکی ساخته نشده اند و بر آب های اقیانوسی به هم پیوسته قرار ندارند. دانشمندان معتقدند بازسازی سطح عظیمی که حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون سال پیش در این سیاره رخ داده هر گونه فعالیت صفحه های تکتونیکی را در ناهید به نوعی خاموش کرده و سطحی یکپارچه و صلب به آن داده است.
ساختار داخلی ناهید
به نظر دانشمندان لایه های داخلی ناهید که جامد و صخره ای اند، بسیار مشابه لایه های زیرین سطح زمین هستند. شباهت اندازه و جرم و چگالی ناهید و زمین اساس چنین استدلالی است. ناهید هم مانند زمین سطح یا پوسته، گوشته احتمالا جامد و هسته ای دارد که به نظر دانشمندان از مواد مذاب تشکیل شده است. در کنار این شباهت ها، تفاوت های مهمی نیز وجود دارد. یکی از این تفاوت ها میان زمین و ناهید به میدان مغناطیسی دو سیاره مربوط است. میدان مغناطیسی ناهید به دلیل چرخش بسیار آرام سیاره که باعث می شود هسته مذاب آن (که منشأ ایجاد میدان است) حرکت زیادی نداشته باشد، از میدان مغناطیسی زمین و حتی دیگر سیارات بسیار ضعیف تر است. باید اشاره کنیم دانشمندان نظرات متفاوت دیگری نیز درباره ساختار داخلی ناهید مطرح کرده اند. آنان می گویند ممکن است درون ناهید به طور کامل جامد و صلب باشد و حتی هسته مجزا نداشته باشد. مطالعه درباره ساختار داخلی سیارات دیگر، چالشی مهم محسوب می شود.
ساختار داخلی سیاره ی ناهید
ویژگی های سطحی خاص ناهید
ویژگی سطحی مهمی که خاص ناهید است، جلگه ها و دشت های مسطح و صافی است که دو سوم سیاره را پوشانده اند. گفته می شود ممکن است این سطوح هموار در آینده بهترین مکان برای احداث پایگاهی مسکونی باشند، اما برخلاف زمین، پیاده روی در ناهید تجربه خوشایندی نخواهد بود؛ سطح آن به خاطر اثر شدید گازهای گلخانه ای کاملا خشک است.
جو ناهید
جو ناهید به طور عمده از دی اکسیدکربن ساخته شده است. مقادیر کمتری نیتروژن و اکسید سولفور هم در آن وجود دارد (به بیان دقیق تر دی اکسیدکربن ۹۶ درصد، نیتروژن ۳.۵ درصد و مونوکسیدکربن و آرگون و سولفور و بخار آب کمتر از یک درصد ترکیب جوی ناهید را می سازند) ابرهای غلیظ جو ناهید نه تنها دلیل گرمایش شدید آن است، بلکه همان طور که پیشتر اشاره کردیم، مانع دیده شدن سطح سیاره نیز می شوند و از برخورد سیارک ها و شهاب واره ها به سطح جلوگیری می کنند؛ فقط سیارک های بزرگ می توانند از این مانع بسیار غلیظ بگذرند و به سطح سیاره برخورد کنند.
داغ ترین سیاره
مولکول های سازنده جو ناهید نقش نگهدارنده گرما دارند. به همین دلیل است که دمای سطح سیاره همیشه به طور متوسط حدود ۴۶۰ درجه سانتی گراد است. این در حالی است که نقطه ذوب فلز سرب ۳۲۷.۵ درجه است و بنابراین چنین فلزی در سطح ناهید به صورت مایع روان خواهد شد. با افزایش ارتفاع از سطح ناهید دما کمی کاهش می یابد، اما با رسیدن به بالاترین لایه های جو کاهش دما بسیار چشمگیر می شود. ارتفاعات بالای ابرهای ناهید محیطی به واقع سرد است، در آنجا دما از ۴۳ـ تا ۱۷۳ـ متغیر است.
ناهید هرچند بعد از عطارد دومین سیاره نزدیک به خورشید است، با این حال داغ ترین سیاره در منظومه شمسی است. این که ناهید از عطارد گرم تر است به خاطر موقعیت ویژه اش در منظومه شمسی نیست، بلکه به علت جو غلیظ و لایه های ابرهای متراکم آن است. گفتیم ناهید از نظر اندازه و جرم اش بسیار مشابه زمین است، اما جو غلیظ آن تفاوت های اساسی در دمای دو سیاره ایجاد می کند. فاصله نزدیک تر این سیاره تا خورشید نقش بسیار ناچیزی در این گرمایش دارد. در طول سال یا با جابه جا شدن شب و روز تغییر محسوسی در دمای سیاره ایجاد نمی شود.
در ناهید کمی سبک ترید!
گرانش سطحی یا جاذبه ناهید ۹۱ درصد جاذبه زمین است؛ بنابراین می توانید در سطح آن کمی بیشتر از آنچه در زمین می توانستید بالا بپرید. اجسام نیز در ناهید اندکی سبک تر از زمین به نظر می رسند. هاکان می گوید «ممکن است چندان متوجه تفاوت گرانشی نشوید، اما آنچه مسلما توجه تان را جلب می کند، جو بسیار متراکم سیاره است. جو ناهید به قدری فشرده است که اگر بخواهید دستتان را حرکت دهید مقاومت زیادی احساس می کنید. این حالت مانند بودن در آب است.»
فشار جو ناهید
فشاری که در زمین در ارتفاع صفر (در سطح دریا) به بدن ما وارد می شود ۱ «بار» است (بار، واحد فشار و معادل با صد هزار پاسکال است. فشار جو زمین در سطح دریا ۱ بار است). فشار سطحی در ناهید ۹۲ بار است! برای این که در زمین چنین فشاری داشته باشیم باید بیش از ۹۱۴ متر در عمق اقیانوس فرو برویم. از قضا شبیه ترین جو منظومه شمسی به جو زمین در ارتفاع ۵۰ تا ۶۰ کیلومتری سطح ناهید وجود دارد. اکسیژن و هیدروژن، بالاتر از گازهای سنگین تری که نزدیکی های سطح سیاره را پوشانده اند صعود می کنند و در آنجا فشاری مشابه فشار جوی سیاره خودمان ایجاد می کنند.
روزهای طولانی تر از سال
۲۲۵ روز زمینی طول می کشد تا ناهید یک بار به دور خورشید بگردد؛ یعنی یک سال ناهید معادل ۲۲۵ روز زمینی است. این در حالی است که مدت چرخش ناهید به دور محور خودش (یعنی یک روز سیاره ناهید) ۲۴۳ روز زمینی طول می کشد. از طرف دیگر در ناهید؛ خورشید از مغرب طلوع و در مشرق غروب می کند!
آسمان قرمز
ما از زمین آسمان را آبی رنگ می بینیم، اما آسمان در سیاره ناهید به علت پراکندگی نور خورشید در برخورد با مولکول های فراوان دی اکسیدکربن جو، همیشه نارنجی مایل به قرمز دیده می شود. اگر در این سیاره باشید دیگر خورشید را به صورت نقطه ای درخشان در آسمان با نور خیره کننده نخواهید دید. در آنجا و در پشت ابرهای متراکم، خورشید به صورت ناحیه ای پراکنده با ته رنگ زرد و محو دیده می شود. آسمان شب ناهید هم شباهتی به آنچه در زمین می بینیم نخواهد داشت؛ آسمانی با پس زمینه تیره و بی ستاره.
طوفان های سهمگین
در ارتفاعات بالای جو ناهید تندبادهایی با سرعت ۴۰۰ کیلومتر بر ساعت، سریع تر از طوفان ها و گردبادهای زمینی می وزد، اما باد در نزدیکی سطح سیاره که جو بیشترین غلظت را دارد، سرعتی تنها در حدود ۳ کیلومتر بر ساعت خواهد داشت. با این که در جو ناهید آذرخش هایی عظیم رخ می دهد، اما نور شدید آن رعد و برق ها به سطح ناهید نمی رسد. به علاوه، گرمای گدازنده از بارش هر گونه بارانی به سطح ناهید پیشگیری می کند.
آتشفشان های عظیم
ممکن است آتشفشان های فعال ناهید خطرات محیطی زیادی ایجاد کنند. برخلاف زمین، احتمالا در این سیاره، زمین لرزه (یا ناهید لرزه!) رخ نمی دهد، زیرا ناهید صفحات تکتونیکی فعال مانند زمین ندارد. در مقابل آنچه ممکن است رخ دهد این است که گرمایی که در طول میلیون ها سال ایجاد می شود، با سازوکاری ناگهانی مانند فعالیت های آتشفشانی بزرگ مقیاس آزاد می شود و شکل سطحی سیاره را دگرگون می کند.
ناهید از زمین خیلی دور است!
اگر در ناهید بودید و خواستید به دوستانتان که در زمین هستند از این که چگونه گدازه های روان خانه تان را ویران کرده شکایتی کنید، انتظار پاسخ فوری نداشته باشید. حتی در حالتی که زمین و ناهید در کمترین فاصله از هم باشند پیغام شما چند دقیقه در راه خواهد بود تا به زمین برسد. زمانی هم که ناهید در سوی دیگر خورشید و زمین در یک سمت آن است، چیزی حدود ۱۵ دقیقه طول می کشد تا پیغام تان به زمین برسد.
سایت علمی بیگ بنگ – حامد الطافی مهربانی / جام جم
منابع بیشتر: space facts , Hellish Venus , Venus , space.com

خاطره های کودکی من با این کتاب زنده شد.
خیلی دوست دارم سری کامل دانشنامه جهان رو تهیه کنم

با این حجم الودگی که توسط بشر وارد جو کره زمین میشود سرنوشتی مشابه سیاره ناهید پیدا نکنیم خیلیه. جدیدترین تحقیقات نشان میدهد سیاره ناهید در سه میلیارد سال قبل اب و هوایی همچون بهار در زمین داشته اما با افزایش فعالیتهای اتشفشانی و فعالیت بیشتر خورشید به جهنم سوزان امروزی تبدیل شده است.

ممنون ازسایت فوق الهاده جامع تون

سلام ممنون از کتابهای خوب و سایت جامع و به روزتون.. امیدوارم موفق باشین